Geçen yıldan bu yana artan enflasyonla paranın pahasındaki düşüş alım gücünü de yerle bir etti. Sayılar, etiketler, fiyatlar, artırımlar birbirine karışırken, enflasyondaki artışın hızlanması bir yana bir darbe de Rusya’nın Ukrayna’ya savaş açmasıyla zati başını kaldıran global enflasyona eklenen varlık fiyatlamaları oldu. Global piyasalar savaş ortamında karışınca, yalnızca petrol değil metallerdeki fiyat artışları da kurlardaki yükselişin de üstüne binince madeni paraların pahası ederinden yüksek oldu. O periyot çok tartışılan maliyetler, ardından piyasalarda da konuşulan ‘madeni para bulunmuyor’ telaffuzları Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’ye de bir esnafın madeni para telaffuzuyla ayyuka çıkarken, son günlerde de gramajla gündemden düşmüyordu. Darphane yöneticisinden de itiraf niteliğinde açıklama geldi.
Madeni paralar, kurlardaki tırmanışa birkaç ay içinde Rusya-Ukrayna savaşının global emtia fiyatlamaları üzerindeki tesiri de eklenince, astarı yüzünden değerliye gelir hale dönüşmüştü.
1 TL’nin maliyetinin pahasının 3 katına çıktığı muhalefet tarafından lisana getirilirken, Darphane’den de açıklama gelmişti.
2022 yazında da piyasalarda, çarşıda, pazarda çok konuşulan bir mevzu da madeni para bulunmamasıydı. Hatta bir periyot hurdacıların alaşımlardaki metallerin pahaları için madeni para topladığı tezleri bile herkesin dilindeydi.
Paranın içindeki alaşımlarla oynayarak maliyet azaltma sürecine “kurtarma” demekten çok iktisadi teorem “tağşiş” diyordu.
“Tağşiş” kelamlık manası “(bir şeyin içine öbür bir madde) karıştırma, katıştırma” olarak geçiyordu.
Osmanlı’da tağşiş de Fatih Sultan Mehmet devrinde, birinci tecdid-i sikke (akçenin ayar ve tartısını düşürmek) uygulaması 1444’te birinci kere yapılıyordu.
Sonralarında bilhassa ganimet ödemelerinde huzursuzluk yaratan bu uygulama,
Enflasyonla eserlerde de “shrinkflation” olarak isimlendirilir.
Shrinkflation, bir eserin yükünü azaltıp, fiyatını değiştirmeden maliyetini “kurtarma” metodudur.
Merkez Bankası’nın sözlüğünde bir “senyoraj” geliri yer alır ki aşağıda açıklaması bulunan söz, paranın basımında maliyeti ile bedeli ortasındaki farktan devletin gelir sağlamasıdır.
Enflasyon ile uğranan bu ziyan ve bunu açıklayan Darphane Genel Müdürü, üstte gördüğünüz üzere yalnızca uzmanların ilgisini çekmiyor.
Sosyal medyada da güldürürken, düşündüren reaksiyonlara ve yorumlara neden olan ziyan,
Bir yandan da tarihi hatırlara getiriyor.
Shrinkflation üzere uygulamaların parada geçerli olması,
Geçerli olmasa da paranın kıymetinin enflasyon nedeniyle düşürülmesi üzere açıklamalar,
Gülelim mi, ağlayalım mı diye de sorgulattı.
Siz madeni paraların hafifleyerek ortaya çıkmasına ne yorum yaparsınız?
Bu ekonomistlerin tabiriyle tağşiş mi?
Darphane genel müdürünün söylediği üzere maliyeti kurtarma mı? Yorumlara bekliyoruz.
