Bir periyot Deniz Gezmiş’ten Alparslan Türkeş’e, Aziz Nesin’den Nihal Atsız’a kadar pek çok politiğin sorgulandığı ve azap gördüğü Eminönü’ndeki eski Emniyet Müdürlüğü binası Sansaryan Han 5 yıldızlı otel oluyor. Onarım ihalesini kazanan şirket, hanı 35 yıllığına otel olarak işletecek. Buradaki hücrelerde tutulup azap görenler ise Sansaryan Han'ın otele dönüştürülecek olmasına yansılı: “Oraya balayına giden çiftler yahut öbür bireyler o çığlıkları nasıl hissetmez?”
“Tabutluk” olarak da bilinen ve Aziz Nesin, Mihri Aşikâr, Alparslan Türkeş, Nihal Atsız, Deniz Gezmiş üzere hem sol hem de sağ bölümün simge isimlerinin tutuklanıp sorguya çekildiği Sansaryan Han'ın daha evvel otel olarak işletilmesi için ihaleye çıkılmış, fakat açılan davalar nedeniyle ihale iptal edilmişti.
Hukuki sürecin Vakıflar Genel Müdürlüğü lehine sonuçlanmasının akabinde, 31 Aralık 2019'da Resmi Gazete'de yayımlanan ilanla tekrar ihaleye çıkılmıştı.
Cumhuriyet'ten Zehra Özdilek'in haberine göre ihaleyi kazanan şirket 27 milyon lira bedel biçilen onarımı yapacak ve Sansaryan Han'ı 5 yıldızlı otel olarak 35 yıl işletecek.
124 yıllık geçmişe sahip
Nâzım Hikmet, Vedat Türkali, Ece Ayhan, Ahmed Arif, Ruhi Su üzere isimlerin de tutulduğu Sansaryan Han, Mıgırdıç Sansaryan tarafından 1895’te fakir Ermeni çocuklarının gereksinimlerinin karşılanması hedefiyle Mimar Hovsep Aznavur’a yaptırılmıştı.
1915-1920 yılları ortasında devlet tarafından el konulan Sansaryan Han 1930'ların ikinci yarısından itibaren de İstanbul Emniyet Müdürlüğü tarafından kullanılmıştı.
Ruhi Su'nun dizelerinden Sansaryan
Türk halk müziğinin büyük ozanı Ruhi Su, dizelerinde Sansaryan Han'ı şöyle söz eder:
“En zoru da ‘Tabutluktur!’ Tabutluk mu? Bir insanın çömelerek sığabileceği kadar küçük bir sandık güya. Ne kolun uzanır ne kafan kalkar. Bir vakit sonra dayanılmaz ağrılar ve uyuşmalar”
Attilâ İlhan'ın şiirlerinde Sansaryan
Attilâ İlhan ise “Tutuklunun Günlüğü” şiirinde Sansaryan Han'ı şöyle anlatır:
“Daktilolar camları bulutlu sorgu odalarında / didiklemez mi özgürlüğünü Sansaryan Han’ında / küflenir suyun bir bakır çalığı birikir ağzında / kendini öldürmeyi tahminen bin sefer tasarlarsın da / bir defa aklından geçmez bitirmeden ölmek şarkıyı.”
Deniz Gezmiş'in 1969 yılında Sansaryan Han'da çekilen fotoğrafı.
Pis suların aktığı penceresiz hücreler
Birçok müellif, şair ve siyasetçinin azap gördüğü Sansaryan Han’da 36 hücre bulunuyordu. Bu hücrelerden 6’sı küçük de olsa bir penceresi bulunduğundan, başkalarına oranla daha havadardı. Başka hücreler penceresizdi ve hava alacak rastgele bir deliği bile yoktu.
Hücrelerden lağım ve zehirli su akıtıldığı pek çok şahit tarafından lisana getirildi.
Ahmed Arif'in, Nuri İyem'in ruh sıhhatini bozan han
Ünlü şair Ahmed Arif anılarında, kaldıkları hücreye akıtılan bu sıvı nedeniyle bir ay sonra delirerek akıl hastanesine gönderildiklerini anlatır. Ruh sıhhati bozulan yalnızca Ahmed Arif değildir.
Ünlü ressam Nuri İyem’in de hudut krizleri geçirdiği bilgisi yeniden Mihri Belirli kümesinin dilekçesinde yer alır.
“Oraya balayına gidenler o çığlıkları nasıl hissetmez?”
Yaklaşık bir ay Sansaryan’da kalan ve her türlü azaba maruz kalan Psikolog Julide Aral, Sansaryan’ın Türkiye’nin toplumsal hafızasında bir insanlık müzesi olması gerektiğini lisana getirerek her bölümden insanın orada azap gördüğünü söyledi.
Ulucanlar Cezaevi’nin müzeye dönüştürüldüğüne dikkat çeken Aral, “İstanbul’da da eski binanın bir insanlık tarihi müzesi olması gerekir. Örnekleri yurtdışında var. Oradan yalnızca solcular geçmemiştir. Farklı kümeler, şahıslar de geçmiştir. İstanbul’da, Türkiye’de yaşayan bireyler olarak tarihi geçmişimizin ne olduğunu ve yüzleşmemiz gerektiğini düşünüyorum. Sultanahmet Cezaevi otel oldu. Ben düşünüyorum oraya balayına giden çiftler yahut öteki bireyler çığlıkları nasıl hissetmez? Mezarlıkların üzerine cümbüş merkezleri, düğün salonları yapmak hakikat değil” dedi.
“Utanç müzesi olursa o insanların kemikleri sızlamaz”
Sansaryan’da azap görenlerle konuşup belgesel hazırlayan Musa Kaplan da şöyle konuştu:
“Cihan Alptekin ile Tayfur Cinemre de Sansaryan’da yaklaşık 40 günü aşkın müddet kalıyorlar. Otel olacağını duyunca o günler aklıma geldi. Orada azaplar yapıldı. Ruhi Su kaldı orada. O denli bir yer nasıl otel olabilir? Her şeyin rant olarak kıymetlendirilmesi ve geçmişte yaşanan olaylara bu biçimde bakılması beşere acı veriyor. Ankara’da Ulucanlar utanç müzesi var. Onun üzere bir yere dönüştürülmesi daha mantıklı. Sansaryan, utanç müzesi olursa oradaki insanların kemikleri sızlamazdı.”
“Baskıyla, zorbalıkla istediklerini yapıyorlar”
Sansaryan'dan yolu geçmiş olan Turhan Feyizoğlu ise “12 Eylül 1980 darbesine aksi bildiri dağıttığım için o periyot öğrencisi olduğum İstanbul Üniversitesi bahçesinde gözaltına alındım ve İstanbul Emniyet Müdürlüğü’nün bulunduğu Sansaryan Han’a götürüldüm. Tekme, tokat, yumruklarla daima dövüldüm. Falakaya yatırıldım. 3 yahut 4 gün Sansaryan Han’da azap gördükten sonra Gayrettepe’deki Siyasi Şube’ye götürüp teslim ettiler… Sultanahmet’teki cezaevini de otel yaptılar. Bu tıp yerlerin müzeye dönüştürülmesi gerekir. Güç ellerinde, baskıyla, zorbalıkla istediklerini yapıyorlar” sözlerini kullandı.
