Danıştay'ın 1934 tarihli Bakanlar Konseyi kararını iptal etmesiyle Ayasofya'nın müze olan statüsü mescide çevrildi. Lakin Ayasofya bu hususta bir birinci değil. Tarihte yaşanan savaşlarda toprakların el değiştirmesiyle statüsü değişen çok sayıda ibadethane var.
Gelin bunların nerede ve hangi yapılar olduğuna birlikte bakalım…
Geçen cuma Danıştay 10. Dairesi, Ayasofya'nın mescitten müzeye dönüştürülmesine dair 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Heyeti kararını oy birliğiyle iptal etmişti.
Hristiyan dünyasının dini başkanı Papa Francis, Türkiye'nin Ayasofya hakkındaki statü değişikliği kararından dolayı “derin bir acı” duyduğunu söyledi.
İbadethane olarak yaklaşık 1500 yıl evvel inşa edilen Ayasofya, tarihi boyunca manevi dünyanın olduğu kadar iktidar ve güç kavgalarında da anılan yapıtlardan biri oldu.
Bizans İmparatorluğu'ndan Cumhuriyet periyoduna kadar İstanbul'a tanıklık eden mimari yapı, kilise-cami-müze üçgeninde tekrar tartışmaların odağına yerleşti.
Fakat Ayasofya, dünya tarihinde dönüştürülen tek ibadethane değil. Hükümdarların, feth ettikleri bölgelerin en kıymetli ibadethanelerini kendi dini inancına nazaran değiştirmesinin tarihte birçok örneği var.
Euronews'den Hüseyin Koyuncu bu örnekleri derledi…
İspanya: Kurtuba Camisi- Kordoba Katedrali
Endülüs Emevilerin şaheseri olarak tanımlanan Kurtuba Camisi'nin temelini, 785'da Endülüs İslam Devletinin kurucusu 1. Abdurrahman attı. Bu yapıt, İslam mimarisinin o devirlerdeki yaratıcılığını ve ihtişamını sembolize ediyordu.
Aslında bu caminin inşa edildiği yerde daha evvel Hristiyanlara ilişkin olan bir bazilikanın olduğu aktarılıyor. Lakin Avrupa'da olan birçok ibadethane üzere, kilisenin yapıldığı tıpkı yerde Romalılardan kalma bir tapınak bulunuyordu.
İspanyol Hristiyanları, Kastilya Hükümdarı 3. Ferdinand ile 1236'da Cordoba kentini tekrar ele geçirerek, Kurtuba Camii'yi katedrale çevirdi.
O vakitte beri Cordoba Katedrali olarak isimlendirilen bu yapıt, 1984 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak ilan edildi.
Kıbrıs: Ayasofya Katedrali – Selimiye Camisi
Kıbrıs Lefkoşa'nın kuzeyinde bulunan en kıymetli ibadethanelerden Selimiye Mescidi, adadaki Müslüman-Hristiyan savaşların simgelerinden biri haline geldi.
1209'da Lüzinyan periyodunda Fransız ustalar tarafından gotik formunda inşa edilen Ayasofya Katedrali yıllarca adadaki Hristiyanların en kıymetli ibadethanelerinden biri oldu.
1570 yılında Osmanlı kuşatmasından sonra, Türkler Lefkoşa'da denetimi ele geçirdi. Eylül 1570'te Ayasofya Katedrali , kumandan Lala Mustafa Paşa'nın katıldığı cuma namazı ile birlikte mescide dönüştürüldü.
13 Ağustos 1954'te Kıbrıs Müftüsü, Kıbrıs'ın fethi sırasında Osmanlı sultanı olan Selim'in onuruna mescide resmen “Selimiye Camii” ismini verdi.
Suriye – Aziz Yahya Kilisesi – Emevi Camisi
Suriye başşehri Şam'ın kalbindeki Emevi Camii'si İslam dünyasının en ünlü mescitlerinden biri olarak görülüyor.
715'de inşası tamamlanan caminin yerinde daha evvel, Roma İmparatoru I.Theodosius'un üretimini emrettiği “Aziz Yahya Kilisesi” bulunuyordu. Lakin kiliseden evvel birebir yerde de Jüpiter Tapınağı yer alıyordu.
Bu yapı 635 yılında Müslümanların Şam'ı fethetmesi ile birlikte ikiye bölünerek yarısı Müslümanların ibadet etmesi için cami, yarısı da Hristiyanların ibadet etmesi için kilise olmuştu.
Daha sonra Şam'ın İslam dünyasının merkezlerinde biri olduğunda, periyodun halifesi, yapının bulunduğu arsayı satın alarak, 9 yılda Emevi camiisini yaptırdı.
Lübnan – Aziz John Baptist Kilisesi – Büyük Ömer Camisi
Lübnan'ın başşehri Beyrut, Ömer bin Hattab'ın halifelik periyodunda (634-644) Müslümanlar tarafından fethedildi.
O periyotta farklı isimleri olsa da Büyük Ömer Mescidi, Bizans devrinden kalma bir kilise üzerine inşa edildi. Lakin kiliseden de evvel tıpkı alanda Roma periyodundan bir tapınak bulunuyordu.
Beyrut 1110 yılındaki Haçlı saldırısına kadar Müslüman devletlerin elinde kaldı. Kuvvetli bir kuşatma sonucunda Haçlı Hükümdarı Baudouin mayıs 1110 tarihinde kenti ele geçirmeyi başardı. Haçlılar, kendi inançları gereği camiyi, Aziz John Baptista ismiyle bir kiliseye dönüştürdü.
Selahattin Eyyubi’nin 1187’de kazandığı Hittin Savaşı ile, Haçlıların kilisesi tekrar cami oldu, ancak bu durum uzun sürmedi. 10 yıl sonra Haçlılar tekrar Beyrut'un denetimini ele geçirdi.
1291’de de Müslümanlar Memluk ordusu ile tekrar Beyrut'a geldi ve Aziz John Baptista Kilisesi'ne ziyan vermeden mescide dönüştürdü ve caminin ismini “Büyük Ömer Camisi” koydu.
Cezayir : Keçiova Camii – Aziz Philippe Katedrali
Başkent Cezayir'de “Eski Şehir” olarak bilinen ve bugün dünya kültür mirasları içerisinde bulunan Kasaba (Casbah) bölgesinde yer alan Keçiova Camisi'nin 14. yüzyılda mescit olarak inşa edildiği rivayet ediliyor.
Bölgenin 1516'da Osmanlı hakimiyetine girmesiyle mescide dönüştürülen mescit, 1792'de Cezayir valilerinden Hasan Paşa tarafından genişletilerek daha büyük bir ibadethane haline getirildi.
Cezayir’in 1830'da Fransızlar tarafından işgalinden sonra 1832'de katedrale çevrilen cami, 130 yıl kilise olarak kullanıldı.
1962'de Cezayir'in bağımsızlığını kazanmasıyla mescitte Cezayirliler birinci cuma namazlarını kıldı.
Türkiye tarafından restore edildi
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 2013’te Cezayir’i ziyareti sırasında, Türk-Osmanlı devrine ilişkin kimi tarihi yapıtların onarım çalışmalarına Türkiye’nin katkıda bulunması konusunda iki ülke ortasında varılan mutabakatın akabinde Keçiova Camii onarımı 2017 yılında tamamlandı.
Batı Şeria – Nablus Ulu Camisi
Batı Şeria'daki Nablus kentindeki Nablus Ulu Camii, aslında Roma İmparatoru Justinian tarafından 6. yüzyılda inşa edilmiş bir kiliseydi.
Müslümanların bölgede hakimiyet kurmasıyla mescide dönüştürülen ibadethane, Haçlıların hakimiyeti ile tekrar kiliseye çevrildi. 1186'da Selahattin Eyyubi'nin gelmesiyle Müslümanlar kiliseyi tekrar cami yaptı.
Mısır: Aziz Attarin Kilisesi – Attarin Camisi
Mısır'ın İskendiriye kentinde 370 yılında Kıpti Ortodoks Kilisesi figürü olan Aziz Athanasius'a ismine inşa edilen kilise, 641'de Müslümanların Mısır'ı ele geçirmesiyle cami oldu.
Osmanlı periyodunda birçok kere tadilattan geçen cami, 1976'da Attarin Mescidi ismiyle resmen tekrar ibadete açıldı
