Diyanet İşleri Lideri Ali Erbaş Ayasofya'nın yine ibadete açıldığı dünkü cuma namazı hutbesinde Atatürk'ü amaç alarak “Bizim inancımızda vakıf malı dokunulmazdır, dokunanı yakar. Vakfedenin kaidesini çiğneyen lanete uğrar! dedi. Lakin Harvard Üniversitesi'nden tarihçi Prof. Dr. Cemal Kafadar, Fatih Sultan Mehmet'i “Vakıf bozan padişah” olarak tanım etmiş, binden fazla vakıf malını devletleştirdiğini anlatmıştı. Ayrıyeten gazeteci Murat Bardakçı'nın da Fatih'in vakıf senedinde Ayasofya'nın ibadete kapatılmasıyla ilgilli bir beddua olmadığını ortaya koyduğu hatırlatıldı.
Danıştay 10 Dairesi bir derneğin başvurusu üzerine yaptığı incelemede, Fatih Sultan Mehmet'in Ayasofya'yı cami olarak vakfettiği ve bu gaye dışında kullanılmasının kanuna karşıt olduğuna hükmederek, Ayasofya'yı müze yapan kararı iptal etti.
Cumhurbaşkanlığı bu karar üzerine yayımladığı kararnameyle Ayasofya'yı Diyanet İşleri Başkanlığı'na devretti. Dün kılınan cuma namazıyla Ayasofya yine cami olarak ibadete açıldı.
Namazı kıldıran Diyanet İşleri Lideri Ali Erbaş'ın hutbedeki sözlerine ağır reaksiyon geldi. Erbaş Atatürk'ü amaç alarak “Bizim inancımızda vakıf malı dokunulmazdır, dokunanı yakar. Vakfedenin kuralını çiğneyen lanete uğrar! dedi.
“Binden fazla vakıf köyü devletleştirildi”
Öte yandan Magma Dergisi'nden Serkan Ayvazoğlu'nun Prof. Dr. Cemal Kafadar ile geçtiğimiz yıllarda yaptığı bir söyleşi yine gündeme geldi. Kafadar o söyleşide “Fatih Sultan Mehmet’in kendisi vakıf bozan bir padişahtır” demişti. O söyleşiden bir kısım şöyle:
Serkan Ayvazoğlu: Ayasofya tartışmaları hiç bitmez. En yaygın olarak dillendirilen Fatih’in vakfiyesi konusunu da içine katarak sorayım. Ayasofya cami olursa Fethin manası yerini bulur mu?
Cemal Kafadar:Sanmıyorum, Fetih konusunu baştan aşağı yeni bir lisanla ele almalı, yeni bir paradigma inşa etmeliyiz. Fatih Sultan Mehmet’in kendisi vakıf bozan bir padişahtır. Onu sembol olarak seçmek aslında birçok çelişkinin üstünü örtmek oluyor. Saltanatının son devirlerinde, 1470’lerde, o yılların maliye bürokrasisinden Tipsin Bey’in yazdığına nazaran, “binden ziyade” vakıf köyü ve mezrayı devletleştirdiğini ve tımara dönüştürdüğünü kendi devrinin kaynaklarında okuyoruz.
Âşıkpaşazade yana yakıla yazıyor mesela; kendisi de derviş olduğu için bu mevzudaki şikâyetleri uzun uzadıya seslendiriyor. Vakıfları elinden alınanların birçok derviş zümresidir. Fatih Sultan Mehmet, çağdaşlarının birçoklarına müstebit (zorba) görünen bir tutumla -genel olarak Fatih’in yönetim stiline çok uyan bir hal bu- birtakım vakıfları tımar olarak dağıtmak üzere bozuyor, mirileştiriyor. Vefatından sonra oğlu İkinci Bayezid ya kendi meşrebinden, kendi siyasi eğilimlerinden ötürü ya da Fatih’in vakıf bozma sürecinin yarattığı muhalefet çok güçlü olduğu için tahminen de her iki sebepten ötürü bu toprakların vakıf statüsünü iade ediyor.
Dolayısıyla 2015 yılında bugün bilhassa Fatih’in vakfının kaidelerine birebir uyulması gerekliği nasıl bir argüman emin değilim. Fatih’i haklı ya da haksız buluruz bu farklı ancak çağının kurallarına nazaran bir vakfın dönüştürülmesi, kaynaklarının farklı formda kullanılması cumhuriyetten çok evvel ve tekraren görülmüş, tartışılmış, tüzel muamele yapılmış, değişen siyasi ve toplumsal kurallara nazaran yine yorumlanmış. Mısır’ın fethinden sonra da vakıfların birden fazla korunmuş fakat orada da vakıf bozmalar var.
“Atatürk'ün imzasının geçersiz olması bana inandırıcı gelmiyor”
Serkan Ayvazoğlu: Ayasofya’nın müzeye dönüştürülmesinde Mustafa Kemal’in imzasının düzmece olduğu üzere savlar da var. Size inandırıcı geliyor mu?
Cemal Kafadar: Gerçekten 1934’te Mustafa Kemal’in hiç haberi olmadan düzmece imzayla bu türlü bir iş yapılmış olabilir mi? Ya da kendi iradesi de bu istikamette olduğu için, şahsen imzalamamış olsa dahi durumu oldubittiye getirmek için göz yummuş olabilir mi? Bana pek inandırıcı gelmiyor.
Murat Bardakçı: “Fatih'in vakfiyesinde Ayasofya'nın cami dışında kullanılmasıyla ilgili beddua yok”
Tarih alanında yaptığı çalışmalarla tanınan gazeteci Murat Bardakçı, şu anda Ulusal Savunma Üniversitesi Rektörü olan Prof. Erhan Afyoncu ile birlikte sunduğu Tarihin Art Odası programında, Fatih Sultan Mehmet'in vakfiyesiyle ilgili konuşmuş ve bir lanet yahut bedduanın olmadığını lisana getirmişti. Bardakçı, 2012'de yapılan programda Fatih Sultan Mehmet'in vakfiyesini ekranda göstererek şunları söylemişti:
“Bu vakfiyede bu türlü bir şey yok. Adamcağızın aklına bile gelmez caminin müze haline gelmesi yahut ibadete kapatılması. Vakfiyede Ayasofya ile ilgili geçen her şey oraya harcanacak paralarla ilgilidir. Lütfen palavra yanlış şeylere inanmayın. Vakfiye yalnızca Ayasofya vakfiyesi değil. Dünya kadar gayrimenkul, yerler var. Bunların paralarının nereden karşılanacağı yazıyor. Bu vakıf koşullarına uymazsanız diyor Fatih.”
