Geçtiğimiz günlerde toplumsal medyada viral olan, haber sitelerinde ve hatta gazetelerde kendine yer bulmuş birtakım haberler gerçeği yansıtmıyor lakin birinci etapta hepimiz bunun aykırısı olduğunu düşündük.
Gelin, bu haberler neymiş ve işin aslı nasılmış daima birlikte görelim.
Detaylara geçmeden önce bir evvelki içeriğimizi şöyle bırakalım
Teyit.org işbirliği ile…
1. “Büyük Postane’deki tarihi masanın yerine öteki bir masa konduğu iddiası”
Sosyal medyada paylaşılan bir iddaya nazaran, Sirkeci’de bulunan Büyük Postane’nin tarihi masası değiştirilip yerine sıradan bir masa konmuştu.
Ancak argüman gerçek değil. Sirkeci Büyük Postane’den kaldırıldığı tez edilen masa aslında özgün değil, replika idi. Salonda replika olan ile yeni bir masa birlikte duruyor. PTT, tarihi ve kültürel manada kıymete sahip olan nesne ve mobilyaların hepsini PTT Sirkeci Müzesi’nde sergiliyor. Ayrıyeten replika masa onarım münasebetiyle süreksiz olarak inançlı bir alana kaldırılmış.
2017 yılında toplumsal medyada epeyce ses getiren ve çeşitli haber sitelerine bahis olan argüman, 23 Eylül 2020’de tekrar gündeme geldi.
Masanın tarihi kıymet taşıyan özgünü PTT Sirkeci Müzesi’nde sergileniyor. Müzeden bir görsel, Tripadvisor’da 2016 yılında paylaşılmış.
Replika masanın onarım münasebetiyle ziyan görmemesi için kaldırıldığı, 24 Eylül 2020 tarihinde PTT tarafından yapılan resmi açıklamada da paylaşılmış. Masa onarımın akabinde tekrar yerine konacak.
Kaynak
2. “Azerbaycan’da seferberlik ilan edildiği iddiası”
Sosyal medyada ve haber sitelerinde Azerbaycan’da seferberlik ilan edildiğine dair birtakım paylaşımlar yapıldı. Sav için Azerbaycan Seferberlik ve Askere Alımla ilgili Devlet Hizmeti’nin (SHXÇDX) 21 Eylül 2020 tarihinde yaptığı açıklama kaynak gösterildi.
Ancak tez hakikat değil. Azerbaycan bağımsızlığını ilan ettiğinden beri seferberlik ilan edilmedi. Kaynak gösterilen açıklama ise yedek askeri görevlilerin askeri toplantılara çağırılmasıyla ilgili.
Seferberlik ve Askere Alımla ilgili Devlet Hizmeti’nin (SHXÇDX) askeri vazifelileri eğitime çağırması seferberlik olarak algılanmış.
Azerbaycan’da 21 Eylül 2020 tarihinde Savunma Bakanlığı Ermenistan ile Azerbaycan ortasındaki tansiyonun yükseldiğine dair bir duyuru yaptı. 21 Eylül Tovuz tarafındaki çatışmada bir Azerbaycan askerinin hayatını kaybettiği de açıklandı. Azerbaycan’da seferberlik ilan edildiğine dair iddialarsa yanlış anlaşılmadan ibaret.
Azerbaycan Seferberlik ve Askere Alımla ilgili Devlet Hizmeti (SHXÇDX) 21 Eylül 2020 tarihinde, askeri görevlilerin çeşitli uzmanlıklarla ilgili eğitim toplantılarına çağırıldığına dair bir duyuru paylaştı. Bu duyuru askeri vazife ve askeri hizmet hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti maddelerine nazaran yedek askeri vazifelilerinin eğitim, kontrol ve toplantılara çağırılmasıyla ilgili.
Azerbaycan’daki yasal düzenlemelerin yer aldığı elektronik bilgi tabanına bakıldığında, 23 Aralık 2011 tarihli yasanın 45. unsuru uyarınca, 21 Eylül 2020 tarihli duyurunun sıra dışı olmadığı görülebilir.
Kaynak
3. “Fotoğrafın pilot Gençay Böyük’ün Yunan ordusu için çalıştığını gösterdiği iddiası”
Sosyal medyada yaygın bir fotoğrafın, 15 Temmuz 2016 darbe teşebbüsünden sonra Yunanistan’a firar eden Gençay Böyük isimli savaş pilotunun, Yunanistan Hava Kuvvetleri için çalışmaya başladığını, hatta Türkiye sonlarını taciz ettiğini gösterdiği sav etti.
Ancak argüman yanlışsız değil. Gençay Böyük olduğu teziyle paylaşılan fotoğraf Stefanos Karavidas’a ilişkin. Böyük ve Karavidas’ın görselleri karşılaştırıldığında iki farklı kişi oldukları anlaşılıyor.
Tersine görsel arama yaparak fotoğrafın birinci olarak Defence-point.gr isimli internet sitesinde, Yunan emekli savaş pilotu Stefanos Karavidas ile 20 Eylül tarihinde yayınlanan bir söyleşide kullanıldığını görüyoruz.
Emekli pilot, öbür internet sitelerinin de alıntıladığı söyleşisinde Yunanistan Hava Kuvvetleri’ne 20 yıl hizmet verdiğini anlatıyor. Pilot son bir buçuk yıldır Birleşik Arap Emirlikleri’nin başşehri Abu Dabi’de uçuş eğitmeni olarak çalıştığını da açıklamış. Türkiye’de yayılan fotoğraflarda da, röportajda kullanılan bu görsel yer almış.
İddiada Yunanistan için çalışmaya başladığı tez edilen savaş pilotu Gencay Büyük olarak geçen isim ise, Gençay Böyük. Böyük’ün Yunanistan’a kaçtığı haberleri o periyot kamuoyuna yansımış. 2015 yılında yayınlanan bir haberde ise kendisine Kurmay Pilot Binbaşı Gençay Böyük unvanıyla Genelkurmay Lideri Hulusi Akar tarafından “Silahlı Kuvvetler Üstün Hizmet Madalyası Beratı” verildiği yazıyor.
Gençay Böyük’ün ismi Türkiye’nin arananlar listesinde de geçiyor. Gençay Böyük ve Stefanos Karavidas’ın fotoğraflarını yan yana koyduğumuzda, birebir kişi olmadıklarını görebiliyoruz.
Kaynak
4. “30 Eylül’de yaşanacak kasırganın Türkiye’yi etkileyeceği iddiası”
İzmir’de bulunan bir mahallî gazete 30 Eylül’de şiddetli bir kasırganın Türkiye’yi de vuracağını sav etti. İçerik kapalı iletileşme platformu WhatsApp üzerinden de yayılmaya başladı.
Ancak sav yanlışsız değil. İddia birebir aynı cümlelerle 2018’den bu yana haber sitelerinde yer alıyor. Meteorolojinin son varsayımlarına nazaran bölgede kasırga beklenmiyor.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün yayınladığı haftalık hava kestirim raporuna nazaran, 24 Eylül itibariyle kelam konusu tarihte İzmir ve etrafında şiddetli rüzgar beklenmiyor.
Hava durumu denetim uygulaması Ventusky’a nazaran de, 30 Eylül’de sav edildiği üzere saatte 90-100 kilometre süratte değil, en fazla saatte 41 kilometre şiddetinde rüzgar bekleniyor.
12 kademeli Beaufort rüzgar skalasına nazaran 30 Eylül’de altı şiddetinde rüzgar olacak. Beaufort skalasında, altı şiddetindeki rüzgarın tarifi, “kuvvetli” olarak yapılıyor. Fırtına ya da kasırga değil.
Bu rüzgarlar karada saatte 49 kilometre süratle esebilirken, ağaçların kollarının sallanmasına ve şemsiye kullanmakta zorlanmaya neden olabilir. Lakin kasırga olarak tanımlanmıyorlar.
Kaynak
5. “Arjantin’in Covid-19 hadiseleriyle ilgili görüntüsünün telefona virüs bulaştırdığı iddiası”
WhatsApp’tan gönderilen ve Arjantin’deki Covid-19 eğrisinin düzleştiğini anlatan “Arjantin yapıyor” isimli görüntünün, telefonlara ziyan veren bir virüs içerdiği tez edildi. Metinde hususun CNN’de haberleştirildiği bilgisi de yer alıyor.
Ancak tez yanlışsız değil. Metin İngilizceden çeviri. Metnin gerçek olmadığını belirten farklı lisanda yazılar var. İddia edilen görüntü ya da CNN’in bahisle ilgili bir açıklaması yok. Benzer içerikteki metinler uzun yıllardır toplumsal medyada dolaşıyor. WhatsApp’ın bu üzere paylaşımların gerçeği yansıtmadığını belirten bir açıklaması var.
WhatsApp, Facebook üzere toplumsal medya platformlarında yayılan ve emsal tezlerde bulunan her metinde olduğu üzere bu metindeki anahtar sözleri çevirip aratınca metnin İngilizcesine ulaşılıyor.
“Just a heads up….They are going to start circulating a görüntü on WhatsApp that shows how the COVID-19 curve is flattening in Argentina. The file is called “Argentina is doing it”, do not open it or see it, it hacks your phone in 10 seconds and it cannot be stopped in any way. Pass the information on to your family and friends. Now they also said it on CNN.”
Yani Temmuz’dan beri internette dolaşan argüman, olduğu üzere Türkçeye aktarılmış.
İlgili sözlerle arama yaptığımızda sadece argüman üzerine yazılmış tahlillere ulaşıyoruz. Görüntünün içeriği hakkında rastgele bir bilgiye ulaşmak mümkün değil. Arjantin’de salgın eğrisinin nasıl düzleştiğini gösteren bir görüntüye ulaşmak için yapılan aramalardan da bir sonuç elde edilemiyor.
İddiada mevzunun CNN’de de lisana getirildiği belirtilmiş. Anahtar sözlerle birlikte, CNN Türk ve CNN özelinde yapılan her iki aramada da bu türlü bir açıklamaya rastlamıyoruz.
Kaynak
