ABD başkanlık seçimlerine geldiğimiz bugünde, temelinde liderin kim olduğundan çok, tarihî bloklaşmalara, kültürel yapılara ve jeopolitik istikrarlara bakmanın, başkanın kararlarının istikametini kestirim etmede daha yararlı olacağını söyleyebiliriz.
Siyasal sistemlerin en değerli ögelerinden biri başkanlar olsa gerek. Siyasal önderlerin iktidarlarını tesis ettikleri coğrafyada, direkt yahut dolaylı olarak toplumların bahtını etkiledikleri düşünülür. Siyaset bilimciler başkanların tesirleri ve nitelikleri konusunda baş yormuşlar ve onları belli tipolojilere yerleştirmişlerdir. Thomas Hobbes’a nazaran siyasal liderlik “Leviathan” biçimi dizginlenemez bir güç formuna bürünebilir. Bu açıdan liderlik, onun üzere düşünenlere nazaran, güç ve nüfuz istikametinden kısıtlanması gereken bir kurumdur. Öteki yorumculara nazaran siyasal liderlik, şahsî niyet ve yetenekleri aşacak halde, geniş güçlerce belirlenen bir duruma işaret eder.
Yirmi birinci yüzyılın birinci on yılı dünya üzerinde karizmatik önderlerin yükselişiyle tanımlanabilir. Siyaset bilimciler karizmatik önderlerin merkezde olduğu ve halka yönelik siyasetin temel girdi olduğu bu politik tarza “popülizm” ismini veriyorlar. Popülizm üzerine oldukça yazılıp çizilse de, günün sonunda, burada temel tartışma sınırları halk ve yöneticiler ortasında yükseliyor. Başkanların telaffuz ve pratikleriyle sıradan halkın gündelik ve yalın taleplerinin ve bunları şekillendiren isteklerin siyaset yapmanın temel kodu olduğu konusunda mutabakat vardır.
Günümüz siyasetinde önderlerin nitekim de süreçlerin, olayların ve dönüşümlerin temel aktörü olup olmadığı kıymetli bir sorudur. Önderlerin mutlak muktedirliği, hakimliği ve bilgeliği, popülist siyasette yeterlice barizleşen bir hal olarak, halk seviyesinde ön kabul gören bir gerçeklik olarak öne çıkıyor. Önderlere atfedilen bu derece güçlü olma durumunun gerçeği yansıtıp yansıtmadığı ise buradaki temel tartışma sorusu. Başkanlar hakikaten ülke içinde ve dışında vuku bulan hadiseleri yönlendirme konusunda güce sahipler mi? Başkanların karar verme süreçlerini sonlandıran iç ve dış faktörler neler? 2020’lerin dünyasında siyasi liderlik nereye gerçek evriliyor? Temelinde tüm bu sorular, siyasal temsil yetkisi verdiğimiz önderlere yönelik bakış açımızı dönüştürebilen karşılıkları da içeriyorlar.
Liderlerin demokratik temsil siyasetinde temel olarak üstlendikleri misyon, bürokratik kurumların uyumunu sağlamak ve buna yönelik siyaset ortaya koyarak kurumların, seçkinlerin ve halkın mobilizasyonlarını temin etmek olarak görülür. Bunu yaparken yerleşik seçkinlerin hilafına bir duruma pozisyonlanmak ise temel siyasi güdü olarak sivriliyor. ABD’de Donald J. Trump , Macaristan’da Victor Orban ve Birleşik Krallık’ta Boris Johnson bu tipte önderlere örnek teşkil ediyor.
Bu siyasi figürlerin ortak özelliğini, halk katmanlarından gelmemelerine karşın halkçılık argümanlarının kuvvetli olması oluşturuyor. “Elit çevrelerden gelen bu siyasi figürler nasıl oldu da halkçı siyasetin başat aktörleri oldular” sorusu bu noktada manalı gözüküyor. Ayrıyeten bu başkanların ülkelerine yakından bakıldığında, dış siyasetteki istikrar istekleri ve coğrafik genişleme arayışlarının, iç politik bileşenlerde görülen kutuplaşmayla eş güdümlü ilerlemediği görülüyor. Global siyasi ve ekonomik gerçeklik, bu ülke başkanlarını toplumsal ıslahat projelerine de zorlamıyor. Trump’da görüldüğü üzere, dış tehditlere daima yapılan vurgu, iç adaletsizlikleri ve aksaklıkları örtmede kullanışlı bir araç olarak kullanılmakta. Trump, Orban, Johnson ve İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu halk kitleleri içindeki his kümelerini kendi siyasi sermayelerine bükmede becerikliler. Kişiliklerinin getirdiği çekicilik, kahramanlık halesiyle birleşince, siyasi liderliği bir diğer boyuta taşıyorlar. Trump’ın “kurtarıcı” (savior) olarak görülmesi yahut Netanyahu’nun “kral” (meleh) olarak imlenmesi, halkın önderle kurduğu bağlantıda ona atfettiği temel misyonun ana normunu vermesi açısından kritik ehemmiyette.
Mevcut global siyasi ve iktisadi sistemin dramatik bir değişikliğe gerçek yol aldığını söylemek mümkün. Bilhassa 2008 finansal krizinin küre çapında tesirli olmasıyla, finans merkezli kriz hali derinleşerek sınıfsal yerinden edişlerle ve üretim araçlarını değiştirerek toplumsal katmanlara sızmaya başladı. Bu ise siyasetin içeriğini ve dinamiklerini yerinden etti.
2008 krizinin akabinde mevcut seçkinlere karşı yükselen toplumsal ve önder yönelimli reaksiyonlar, temelinde bu kriz halinin bir yansıması olarak da okunabilir. 2008 kriziyle, uzmanlaşmaya kuşkuyla bakılmasına ve radikal tahliller sunulmasına yönelik taleplerin popülerleştiği görüldü. Global aktörlerin siyasal temellerinde görülen istikrarsızlık, temel politik durum haline gelmişe benziyor. İstikrarsızlık, uzmanlaşmaya yönelik kuşkular ve radikal tahlillere duyulan istek, başkanların seçilmeye yönelik stratejilerini şekillendiren başat faktörler olarak öne çıkıyor.
Yirmi birinci yüzyılda liderliğin güç kapasitesini sorgulamak, aslında temsili demokrasinin kurumsal aktifliğini test etmek manasına geliyor: Temsili demokratik kurumların siyasal gücü toplumsal meşruiyeti besliyor. Liderliğin kurumlar vasıtasıyla dengelenmesi, belirlenmesi ve sonlandırılması istikrarlı bir idare hali sunsa da, bir müddet sonra gündelik işlerin yeteri kadar süratli ve düzgün işletilmemesi sonucunu doğuruyor. Bir yanda mekanikleşen liderlik, öteki yanda dinamik toplumsallık, birbirleriyle gergin bir alaka tesis ediyorlar. Trump’ın yükselişinde de bu çeşit bir sistemin tesirli olduğunu söylemek mümkün.ABD’de de ekonomik eşitsizlikler, yeni tip koronavirüs pandemisi ve güvenlik tehditleri her geçen ağırlaşıyor ve genişliyor. Birbirine bağlı ve tıpkı vakitte iddia edilmesi güç bir süreçle baş etmek, ABD liderini ve onun yetkilerini aşıyor.
Bugünlerin dünyasında siyasal liderlik hem kurumlarla hem toplumla hem de geniş manada global sistemle baş etmek zorunda. Global sistemin geniş ve karmaşık yapısı siyasal liderliği pragmatik ve gerçekçi olmaya itiyor. Dış bağlantıların jeopolitik ve ekonomik niteliklerinin gözden kaçırılmaması hassas istikrarları de ortaya çıkarıyor. Dış münasebetlerde görülen bu nizam arayışı iç siyasette ise gerekli bir kaide olarak görülmüyor. ABD’de siyahi George Floyd’un polis şiddetine kurban gitmesi sonrasında yaşanan şiddetli iç gerginlikler, Çin’in Hong-Kong’la girdiği güç gayreti, Rusya’nın mevcut liderliğinin siyasi muhalefeti bastırma eforları, bu açıdan öne çıkan başlıklar olarak görülebilir.
Siyasal liderliğin karizmatik cazipliği toplumsal mobilizasyonu sağlarken, elde edilen siyasi iktidar ise bürokratik süreçlerin ilerletilmesinde temel faktör oluyor. Pekala, bunlar makro seviyede bir şeyleri değiştirmeye yetecek kadar tesir yaratıyor mu? Liderliği kısıtlayan faktörler dünyanın globalleşmesiyle her geçen gün genişliyor. Karmaşıklaşan dünya siyaseti, toplumun değişen demografik, kültürel ve ruhsal bileşenleri ve daha da kıymetlisi teknolojik ilerlemeler, önderlik etmenin manasını ve kapsamını belirliyor. Tüm bu gerçeklikler, siyasetin, tek başına bir kişinin baş edebileceği kapasiteyi aşan bir seviyeye ulaştığını gösteriyor. Bilişimde, toplumda, finans piyasalarında ve iklimde görülen değişimler, teknik bilginin hâkim olduğu işbirliğini ve kolektif süreçleri gerekli kılıyor.
ABD başkanlık seçimleri ne geldiğimiz bugünde, tüm bu faktörleri göz önünde tutarak, temelinde liderin kim olduğundan fazla, tarihî bloklaşmalara, kültürel yapılara ve jeopolitik istikrarlara bakmanın, önderin kararlarının tarafını iddia etmede daha yararlı olacağını söyleyebiliriz. Yüzlerce yıllık bir geçmişin getirdiği gelenekler yalnızca bireyler ortası bağlantı setlerini belirlemekle kalmıyor, devlet ve toplum ortasındaki bağlantıların genetiğini de kodluyor. Bu açıdan bakılınca, en fazla sekiz yıllık bir müddet için seçilen liderler, karar vericiliklerini, ABD’nin siyaset, hukuk ve güvenlik bürokrasisinin sıkışmışlığında ve protokollerinde icra etmek zorundalar. Bir anlığına bu kurumların olmadığını bile düşünsek, başkanın bilgili kültürel istikrarlar ve toplumsal oluşlar içinde makul kararları vermek zorunda kalacağını söyleyebilirdik. Bu cins sonluluklar, başkanlar üzerine odaklanmaktansa kurumsal çerçeveye ağırlaşmanın tercih edilebilir olduğunu bize gösterebilir. ABD siyaseti için de tıpkı durumun geçerli olduğunu söyleyebiliriz. Daima lidere odaklanmak, bizleri ferdî niteliklerin, süreçlerin temel belirleyicisi olduğu yanılsamasına götürebilir. Elbet ki liderin yürütmeye dair vazife ve yetkileri vardır. Ama bu yetkilerin ulusal siyasetin tarafını belirleme konusundaki tesirinin hudutlu olduğu rahatlıkla söylenebilir.
ABD’de de ekonomik eşitsizlikler, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) pandemisi ve güvenlik tehditleri her geçen ağırlaşıyor ve genişliyor. Birbirine bağlı ve birebir vakitte kestirim edilmesi güç bir süreçle baş etmek, ABD liderini ve onun yetkilerini aşıyor. Pekala, öyleyse ABD liderlerinden beklenti ne olmalı? ABD liderleri ulusal siyasette kendilerine ilişkin siyasi, ekonomik ve jeopolitik vizyonlarına halk takviyesi elde etme imkanına sahipler. Böylelikle yasama organlarından dayanak alarak başkanlık mühletleri içinde bir dizi geniş kapsamlı siyasete imza atabilirler. Bu açıdan bakılınca Trump yahut öteki aday Joe Biden ’ın seçilmesinin çok da değerli olmadığı tabir edilmeli. Liderlerin temel misyonu makro süreçlerle, global iktisadın gerçekleriyle ve toplumsal yapıyla sınırlanıyor.
[Kudüs İbrani Üniversitesi Truman Center’da ve Brandeis Üniversitesi Schusterman Çağdaş İsrail Araştırmaları Merkezi’nde konuk araştırmacı olarak bulunan Dr. Gökhan Çınkara İsrail, Filistin siyaseti, Yahudi dünyası ve Orta Doğu toplumları ve siyaseti bahislerinde akademik çalışmalar yürütüyor]
Haberin Tamamı İçin:
