Magnitüd, P ve S Dalgası, Aftershock… Sarsıntı İlgili Tabirleri ve Manaları

Yer kabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayına “deprem” denir.

Deprem, insanın hareketsiz kabul ettiği ve itimatla ayağını bastığı toprağın da oynayacağını ve üzerinde bulunan tüm yapılarında hasar görüp, can kaybına uğrayacak halde yıkılabileceklerini gösteren bir tabiat olayıdır.

Depremin nasıl oluştuğunu, zelzele dalgalarının yer yuvarı içinde ne halde yayıldıklarını, ölçü aletleri ve sistemlerini, kayıtların değerlendirilmesini ve zelzele ile ilgili başka hususları inceleyen bilim kısmına “sismoloji” denir.

Magnitüd (büyüklük) zelzelenin kaynağında açığa çıkan gücün bir ölçüsü; şiddet ise zelzelenin yapılar ve beşerler üzerindeki tesirlerinin bir ölçüsüdür. Sarsıntıların akabinde açıklanan 4.1, 5.6, 3.2 gibi sayılar zelzelenin büyüklüğüdür

Depremin magnitüdü, muhakkak bir vakit diliminde kaydedilen sismogram üzerindeki sarsıntı dalgalarının genliğinin logaritması olarak tanımlanır. 

ML (Richter Ölçeği): 1930 yılında Charles Richter tarafından geliştirilmiştir ve dalga genliğinin logaritması olarak tanımlanır. Açıklanan ölçümlerde zelzelenin farklı dalgalarına göre MB, MS, MW ve MD olarak verilen büyüklükler Richter ölçeğine nazaran hesaplanan öteki büyüklük üniteleridir.

Depremin yer yüzeyindeki tesirleri zelzelenin şiddeti olarak tanımlanır. Şiddetin ölçüsü, insanların zelzele sırasında uykudan uyanmaları, mobilyaların hareket etmesi, bacaların yıkılması ve toplam hasar üzere çeşitli kıstaslar göz önüne alınarak yapılır. Şiddeti tanımlamak için birçok ölçek geliştirilmiştir. Bunlardan en yaygın olarak kullanılanı Değiştirilmiş Mercalli Şiddet Ölçeğidir (Modified Mercalli (MM) Intensity Scale). Bu ölçek, Romen sayıları ile belirlenen 12 seviyeden oluşur. Hiçbir matematiksel temeli olmayıp büsbütün gözlemsel bilgilere dayanır.

P dalgası: Kayıtçılara birinci ulaşan sarsıntı dalgasıdır. Suratı kabuğun yapısına nazaran 1.5 ile 8 km/sn ortasında değişir. Tanecik hareketleri yayılma doğrultusundadır (boyuna dalga). Yıkım tesiri düşüktür.

S dalgası: Kayıtçılara ikincil olarak ulaşan sarsıntı dalgasıdır. Suratı P dalgası suratının yüzde 60’ı ile yüzde 70’i ortasında değişir. Tanecik hareketleri yayılma doğrultusuna dik ya da çaprazdır (enine dalga). Yıkım tesiri yüksektir.

Ana sarsıntısı izleyen daha küçük sarsıntılar dizisidir.

Artçı Sarsıntılar (Aftershocklar) ne kadar müddet ile devam eder?

Belli bir mühleti yoktur, 1 ay da olabilir 2 yıl da…

Depremin müddeti ne kadardır?

Bir ile doksan saniye ortasında değişir.

Depremler evvelce belirlenebilir mi?

Var olan şartlarda zelzelenin evvelce belirlenmesi olanaksızdır.

Fay nedir?

Yer kabuğunu oluşturan kayaçların bir yüzey boyunca kırılması ve oluşan iki modülün birbirine nazaran izafi olarak yer değiştirmesidir.

Kuzey Anadolu Fay Çizgisi nedir?

Doğuda Karlıova ile batıda Mudurnu vadisi ortasında doğu-batı doğrultusunda bir yay üzere uzanır. Dünyanın en faal ve en değerli kırık çizgileri ortasında yer alan Kuzey Anadolu fay zonunun uzunluğu yaklaşık 1200 km’dir; genişliği ise 100 m ile 10 km ortasında değişir.

Deprem olan her yerde fay var mıdır?

Eğer yoksa bile yeni bir tane oluşmuştur.

Deprem rastgele bir yerde ve rastgele bir vakitte oluşabilir. Genel olarak sarsıntıların kabuğu oluşturan levhaların hudutlarında oluştuğu söylenebilir. Dünyanın çeşitli yerlerinde emsal nitelikte zelzelelerin tekrarlandığı gözlenmiştir ve bu kesiler daima levha sonlarıdır. Zelzelelerin ağır olarak gözlendiği bölgeler yeryüzünde üç ana jenerasyon oluşturur.

• Kuşak (Pasifik Sarsıntı Kuşağı): Şili’den kuzeye hakikat Güney Amerika kıyıları, Orta Amerika, Meksika, ABD’nin batı kıyıları ve Alaska’nın güneyinden Aleutian Adaları, Japonya, Filipinler, Yeni Gine, Güney Pasifik Adaları ve Yeni Zelanda’yı içine alan en büyük zelzele neslidir. Yeryüzündeki büyük zelzeleleri %81’i bu jenerasyon üzerinde gerçekleşir.

• Kuşak (Alpine): Endonezya’dan (Java-Sumatra) başlayıp Himalayalar ve Akdeniz üzerinden Atlantik Okyanusu’na ulaşan jenerasyondur. Yeryüzündeki büyük zelzelelerin %17’si bu nesilde oluşur.

• Kuşak (Atlantik): Bu nesil Atlantik Okyanusu ortasında yer alan levha sonu (Atlantik Okyanus Sırtı) boyunca uzanır.

Aletsel devirde ülkemizde kaydedilen en büyük zelzele 26 Aralık 1939 Erzincan’da olmuştur. Gece yarısı olan sarsıntıda yaklaşık 33 bin kişi hayatını kaybetmiştir.
Dünyada kaydedilen en büyük zelzele hangisidir?

1900 den bu yana kaydedilen en büyük zelzele, 22 Mayıs 1960’ta Şilide olmuştur (Magnitud= 9.5 Mw).Yeryüzünde en az sallanan kıta hangisidir?

Depremi en az olan kıta Antarktika’dır.