14 Mayıs seçimlerine 1 ay kaldı. En problemli alan olan iktisat, Türkiye tarihinde siyasi değişimlerin temel nedeni olarak görülürken, yakın geçmiş siyasetinin değerli isimlerinden 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in bu bahisteki kelamı en çarpıcı özet olma özelliğini koruyor: ‘Boş tencerenin yıkamayacağı iktidar yoktur.’
Halkın geçim zahmeti içinde bilhassa popülist telaffuzlar tüm tarihte olduğu üzere günümüzde de öne çıkıyor. İktidar ve muhalefet kanadı da vaatlerde iktisada öncelik veriyor. Bir yanda da ülke nüfusunun yüzde 15’ini etkilendiği bir sarsıntı felaketi tablosu duruyor. Bu gerçeklerle süratle sandığa yanlışsız gittiğimiz şu günlerde Millet İttifakı Cumhurbaşkanı Adayı Kemal Kılıçdaroğlu’nun telaffuzlarına yakından bakalım.
Ekonomide özelikle 2021 yılından bu yana meseleler görünür hale geldi. Öncesinde de uzmanların çok tartıştığı yapısal sıkıntılar olurken, global konjonktürdeki tesirlerle bunlar tabanda daha az hissediliyordu.
2000’li yıllarla başlayan dünyada bol para devri, 2012-2013 yıllarında tavan yapan alım gücü üzere gerçeklerle yapısal ıslahatlar ötelense de sorun yaratmadı. 2002’de iktidara Ak Parti, birinci 10 yılda global rüzgârı da ardına alarak sıkıntıları bertaraf ederken, son 10 yılda da global rüzgar artta esemeye başladı. Bilhassa 2020’de pandemiyle birlikte fırtına başlarken, 2021’de iç dinamiklerle de iktisatta problemler görünür ve hissedilir hale geldi.
14 Mayıs 2023 seçimlerine yaklaşık 1 ay kala, vaatler de daha yüksek sesle söylenmeye başlandı. Millet İttifakı Cumhurbaşkanı Adayı ve CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, bilhassa ekonomik telaffuzlarını gerisi gerisine sıralıyor.
Vaatlerin gerçekçiliği bilhassa öne çıkıyor. Kalabalık bir ekonomist takımı olan Millet İttifakı bu mevzuda daha ayrıntılı ve spesifik vaatlerde bulunuyor.
BBC Türkçe’den Özge Özdemir, ekonomistlerle Kılıçdaroğlu’nun vaatlerini, gerçekçiliğini ve uygulanabilirliğini konuşuyor.
Kılıçdaroğlu Cumhurbaşkanı seçilmesi halinde Ramazan Bayramı geçmiş olacağından Temmuz ayında Kurban Bayramı için emeklilere iki maaş ikramiye vereceğini, depremzedeler için yapılacak kalıcı konutların da fiyatsız olacağını söylemişti.
Bu vaatler popülist mi?
Uzun vakittir KKM, döviz, vergiler üzere birçok alanda tartışılan bütçede durum ne?
Millet İttifakı’nın vaatlerini mevcut bütçe kaldırabilecek güçte mi?
Ekonomim’den tecrübeli gazeteci Hakan Güldağ’, bütçede tehlikenin şimdi görünmemesini lakin gün geçtikçe yüklerin artmasını hesaba katılmayanlar olarak kıymetlendirdi.
Bütçede her gün artan yük ve açık, minimum fiyat ve emekli maaş artırımları, EYT düzenlemesi, zelzele felaketleri üzere gelişmelerle baskı yaratıyor.
İktisatçı Arda Tunca, iktisatta son periyotta alınan hasarlara rağmen şimdiye kadar bütçenin uygun bir iş çıkardığını söylerken, “tehlike çanlarının çalmaya başladığını” da ekliyor.
Harcamalardan çok gelirlere dikkat çeken Tunca, büyüme odaklı iktisada belirsizliğin ziyan verdiğini de vurguluyor.
Bütçenin en değerli geliri olan vergiler, bilhassa son devirde tüketimle yaratılan büyümenin, belirsizlikle azaldığını üretimin esasen iktisattaki gelişmelerden yara aldığını ve tüm bunların vergileri etkilediğini belirtiyor.
Tunca, seçilen taraftan bağımsız, 15 Mayıs’tan itibaren, sarsıntının yaralarını sarmak harcama yapmanın kaçınılmaz olduğunun altını çiziyor.
Bütçe açığı, bir konutun de borçları üzere düşünülürse, ekonomilerde sıhhat göstergesi olurken, açık/GSYH oranında AB’nin Maastricht Kriterleri’ne nazaran yüzde 3’ü aşamamalı.
Türkiye, mali disiplinden taviz vermemesiyle şimdiye kadar genelde sağlıklı bir tablo ortaya koyarken, açık/GSYH oranı 2022 yılında yüzde 1 olmuştu.
Ancak Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın son bilgilerinde Şubat ayında genel bütçe gelirlerinin yüzde 21,3 azaldığı ve seçim iktisadı içinde olduğumuz da göz arkası edilmiyor.
Güldağ, açık/GSYH oranının yıl sonunda yüzde 6’ya kadar çıkabileceğini düşünürken, bu yıl için iddia edilen bütçe açığının 3’te 1’i yılın birinci 2 ayında gerçekleşti.
Bütçenin devlet idaresinde ehemmiyetine değinen Hakan Güldağ, bütçe açığı ile borçlanmanın arttığını hatırlatırken, tasarruf, kemer sıkma ve vergi ıslahatı ile görünümün düzeltilmesi kıymetli oluyor.
Kılıçdaroğlu’nun vaatlerine gelince, kamu harcamalarında tasarruf öne çıkıyor. Millet İttifakı’nın Ortak Siyasetler Ulusal Mutabakat Metni’nde de israfla çaba ve mali disiplin geniş bir yer tutuyor.
Arda Tunca vaatlerin istikrarlı olmasını ve toplumsal, ekonomik adalet vurgusunun kıymetli olduğunu belirtiyor.
İttifakların telaffuzlarına bakıldığında iktidarın ekonomik program hakkını Türkiye İktisat Modeli ile 2021’in sonunda doldurduğunu söylerken, sonuçlarının ağır olduğunu da ekliyor.
Millet İttifakı’nın ekonomik programını elle tutulur olarak nitelese de Tunca, popülist telaffuzlara karşı uyarıyor.
Kılıçdaroğlu’nun vaatleri için de “gerçekleşebilir, hayal değil” derken, tasarruf için kaynak ve teknikleri, makroekonomik istikrarda vurguları tercih edeceğini de iletiyor.
